* A publicación de traballos científicos está a sufrir cambios importantes e enfróntase a tres problemas moi relacionados: o custo real das publicacións, o modelo de acceso a estas publicacións e a avaliación científica dos investigadores que as producen
* Propoñemos aquí ao Goberno de España e ás institucións públicas que tomen medidas concretas para reducir os custos de publicación e mellorar o acceso xeral ás revistas científicas.
* Estas medidas inclúen a revisión da millonaria licenza nacional para Scopus e Web of Science, negociar unha redución substancial no custo de publicación e suscrición ás publicacións científicas e adherirse a movementos internacionais que avanzan nesa dirección, como cOAlition S e a declaración de San Francisco (DORA)
Ignasi Bartomeus, Francisco Rodríguez-Sánchez, Pedro Jordano, Fernando Maestre, Isidro F. Aguillo, Oscar Godoy, Joaquin Hortal, Adrian Escudero, Fernando Valladares
A publicación de traballos científicos está dominada por un pequeno grupo de editoriais que operan con marxes de beneficio exorbitantes de ata un 40%. A pesar do orzamento limitado que ten o sistema científico español dende hai anos, o conxunto de universidades e institucións de investigación públicas do noso país mantén un enorme gasto (decenas de millóns de euros ao ano) para poder acceder ás bases de datos e publicacións editadas polas grandes editoriais. Por exemplo, a firma de base de datos Scopus (propiedade da Elsevier) cústanos máis de 2 millóns de euros ao ano, e a subscrición de "Web of Science" (propiedade da Clarivate) estímase que custa máis de 3 millóns de euros ao ano. Aínda que moitas veces véndese o acceso a estas bases de datos como indispensable para os científicos, hoxe existen alternativas gratuítas viables e con prestacións semellantes (varias) (por exemplo, Google Scholar, MS Academic, Dimensions, 1findr, ... ).
Os custos de subscrición para poder acceder ao contido das revistas científicas son aínda máis impresionantes e con constantes aumentos de prezos anuais. Por exemplo, estímase que España paga uns 25 millóns de euros ao ano só para poder ler os contidos publicados en Elsevier. Para se ter unha idea da magnitude desta cifra, este importe é equiparable ó gasto anual en todo o programa de post-doutoramento Juan de la Cierva. O beneficio económico destes grandes editores contrasta co feito de que a gran maioría dos editores, autores e revisores realizan o seu traballo de asesoramento e revisión de xeito gratuíto. Un primeiro paso esencial é coñecer o gasto real dunha forma fiable, esixindo máis transparencia sobre os custos de licenza tanto de bases de datos como de revistas.
Nin a tendencia xeral de aumento da publicación en acceso aberto (Open Access - OA), que permite que calquera persoa poda ler os artigos tan pronto son publicados e que certamente vai aumentar na Unión Europea unha vez o Plan S entre en vigor en 2020, ten provocado un cambio de actitude nas negociacións coas editoriais. De feito, a tendencia a publicación en OA non foi compensada por un acceso máis barato ás publicacións científicas, de xeito que a cuestión dos altos custos de acceso e de subscrición é un dos principais obstáculos á xeneralización da publicación en OA.
Ante a insustentabilidade da situación, moitos países (como Alemaña e Suecia) e institucións (como o Instituto Max Planck, en Alemaña ou a Universidade de California, nos Estados Unidos) están mobilizandose para reducir custos de subscrición a bases de datos e publicacións, nalgúns casos acadando a cancelación total da suscripción. En España, con todo, foi relativamente pouco o progreso nas negociacións coas principais empresas implicadas, o que significa asumir custos crecentes e cada vez máis insoportable para un sistema que aínda mantén baixos niveis de financiamento que limitan significativamente a súa capacidade de xerar coñecemento e servir á sociedade.
Ante esta situación, os asinantes deste artigo animan ao goberno español e ás institucións científicas implicadas a tomar as medidas necesarias para reducir drasticamente os custos de acceso a bases de datos e publicacións científicas.
As medidas específicas que propoñemos son:
1. Revisión e posible cancelación da licenza nacional para Scopus e Web of Science (custo anual estimado de máis de 5 millóns de euros), dada a existencia de alternativas gratuítas comparables, e manter só o número mínimo de subscricións individuais imprescindibles para aqueles investigadores e profesionais que necesitan estas bases de datos para desenvolver o seu traballo (por exemplo, investigadores na área de bibliometría e bibliotecarios).
2. Negociar unha redución substancial tanto do custo de subscrición a publicacións e revistas científicas (deceas de millóns de euros ao ano), como dos custos de publicación por artigo en Acceso Aberto (APCs), por medio dun acordo ousado coas grandes editoriais, e sendo posible coa coordinación internacional con outras axencias e gobernos. Propoñer a cancelación global da subscrición se non se acadan acordos económicos satisfactorios, como xa están facendo outros países.
3. Promover que a avaliación dos investigadores se faga segundo os principios delineados na Declaración de San Francisco (Dora), no canto do "Factor de Impacto" (IF) e quartis (Q1, Q2, ...) das revistas científicas nas que publican, como rexen os criterios de avaliación empregados na actualidade.
4. Considerar a adhesión das axencias españolas á iniciativa cOAlition S aberta o 4 de setembro de 2018 por un grupo de organizacións nacionais de financiación da investigación, co apoio da Comisión Europea e o Consello Europeo de Investigación (ERC). O Plan S pretende facer realidade o acceso aberto ás publicacións de forma completa e inmediata. Aínda así, para que o Plan S funcione ten que ir da man dunha redución dos custos e dun modelo adecuado de financiamento da publicación por artigo (APCs) que asegure a viabilidade das revistas publicadas por sociedades científicas sin ánimo de lucro.
Entendemos que o proceso é complexo, polo que queremos animar ás nosas institucións científicas e académicas (FECYT, AgEInves, CSIC, ANECA, CRUE, ISCIII, universidades, OPIs) a afrontar un fondo debate destas cuestións. Para iso, recabaremos o respaldo (e non só a opinión) da comunidade científica española a este tipo de medidas, así como se está a facer nos países do noso entorno.
Este artigo é o primeiro dunha serie que queremos propor aquí sobre o tema. Esperamos que xenere o necesario debate e que este debate saia do ámbito estritamente académico para que a sociedade que financia cos seus impuestos unha parte substancial da mellor investigación que se fai no país comprenda a natureza dos cambios propostos e sexa escoitada.
Iniciativas mencionadas:
Fontes dos datos económicos:
Servicios
para académicos mencionados:
Ningún comentario:
Publicar un comentario