2012/03/30

O Sol pónse en Ribadeo ...

Ribadeo concello está encadrado no mapa nun rectángulo de dimensións aproximadas 11 km de alto e 12 de ancho, cunha latitude e lonxitude no núcleo urbán de 7º05' O, 43º30' N.
Que ten que ver co momento en que se pon (ou sae) o Sol en Ribadeo?
Pois que, nesta latitude, 12 km de ancho no mapa significan 9 minutos de arco, ou o espazo que xira a Terra en 36 s. É dicir, nos equinoccios (21 de marzo, 21 de setembro) o Sol sae (e pónse) uns 36 s antes na vila de Ribadeo que en Remourelle. Por cousa da inclinación da Terra, o incremento de tempo varía lixeiramente ata os solsticios...

-Nota: este blog non publicou onte esta entrada, xa preparada, adheríndose á folga xeral-

2012/03/26

Estatísticas e representación de datos, a conta de resultados electorais

A ciencia ás veces recorre os camiños máis enrevesados, e tentan usala para fins particulares, e tamén serve para desenmascarar un mal uso ...
En 24 horas, un exemplo de uso partidista e sesgado de representación de datos:
Segundo esta nova, o PP colgou da súa web unha representación tan sesgada que daba a maioría absoluta de escanos a esa formación en Andalucía, cando obtivo 50 de 109 (45,87%). Foi corrixido despois, segundo amosa a figura embaixo (tomada do mesmo lugar).
Para amosar a maioría absoluta que se autoasignaba o PP, un pequeno segmento branco posto polo xornal indicaría o lugar que lle correspondería o cambio de cor entre PP e PSOE, como está indicado na nova, pero non na imaxe de portada (a de enrriba) ... se non fóra porque sen explicar na imaxe, preto do centro do arco, pódese tomar erróneamente tamén polo 50%, e polo tanto tendería a aumentar a metedura de pata/erro intencionado ou non, aumentando  a sensación de maioría absoluta.
Ambas figuras anteriores están estiradas verticalmente, o que fai que sexa máis difícil conservar a relación real e detectar ambos enganos.
Agora, pódese ver abaixo, cunha deformación semellante, a gráfica como sería na realidade.
E, por último, a gráfica sen deformación:
A que a sensación varía?
A presentación de datos (científicos ou non) é importante para procurar algúns fins ... e para desenmascaralos (os fins ou os erros que se lles pode asociar)

2012/03/24

Xogando co efecto Coanda

Hoxe mesmo, Mondoñedo. Un pícaro nunha fonte xogando co seu balón. Coa física. Aproveitando o efecto Coanda, cuxa 'fórmula' podería ser un moito de Bernoulli e unha pizca de viscosidade ...

Na Feira de Ciencia
A auga roza co balón, que adquire unha compoñente de xiro. Flota, logo non se vai para o fondo. E a presión do fluído en movemento, da auga, é menor que o fluído en repouso que rodea en grande parte ó balón, o aire, co que non é quen de apartarse do chorro de auga que cae. Tampouco se pode meter moito contra a auga, pois se o fai, a auga empúrrao cara adiante ...
Outros anos, na feira da ciencia de Ribadeo, estudouse o efecto.
Por certo, o 'home do efecto' foi Henri Coanda.

2012/03/23

Radiómetro de Crookes

Vista do funcionamento dun radiómetro de Crookes no IES Porta da Auga, Ribadeo. O radiómetro párase debido ó rozamento cando se queda sen luz incidente, voltando a coller velocidade ó ser iluminado de novo.

2012/03/21

Xa está: estamos na primavera. Cal é a diferenza?

Pois iso. Hoxe é o 21 de marzo, e entramos na primavera. Por? Ben, a primavera astronómicamente ven definida como o tempo entre o equinoccio e o solsticio de verán, é dicir, entre o momento no que a liña Terra-Sol é perpendicular ó eixe da Terra (inclinado respecto ó plano da eclíptica, o plano que describe a liña Terra-Sol ó xirar) e o momento no que ambas liñas presentan o mínimo ángulo, co Polo Norte da Terra máis próximo ó Sol que o sur.
Coincide que como a órbita da Terra ten unha lixeira excentricidade, a primavera e o verán no hemisferio norte transcorren no tempo no que a Terra está máis lonxe do Sol ...
E, como a Terra xira sobre si mesma a velocidade constante, ó estar ó Sol en referencia á Terra ó norte do plano que forma o ecuador, entón o tempo que cada día está iluminado un punto por riba do ecuador é maior que o tempo que non o está, e os días son máis longos. Ó ser os días máis longos e caer o Sol máis perpendicular, os raios chegan en maior cantidade a unha zona da superficie, e durante maior tempo ... co que hai unha temperatura máis alta.
Gráficos? Si, pero non hoxe.

2012/03/20

Temperatura de ebullición e presión de vapor: experiencia clarificadora

Como outras veces, retomo unha vella publicación pre-internet, que subo a examesdefisicaequimica:
Temperatura de ebullición e presión de vapor: experiencia clarificadora (Boletín das ciencias, ano III, nº 8, decembro 90, pp.26-33). Temperatura de ebullición e presión de vapor.pdf

2012/03/19

O principio de indeterminación na aula / El principio de indeterminación en el aula

- Vello escrito que non teño conciencia de que chegar a ser publicado. Atopeino hai pouco e data de ... 1996-
-
Tomando a didáctica na aula, e tratando de aplicar o método científico, podemos observar a natureza subxetiva da investigación realizada/a realizar sobre os nosos alumnos. Está claro, como xa amosaron e comprobaron moitos autores, que as condicións de profesor e de aula son variables en pequenos períodos de tempo, por non falar xa do cambio producido ó cambiar de grupo ou profesor sen cambiar de nivel de ensino.
Neste punto, enfrontámonos a un feito fundamental para o mantemento dun ensino controlado e con rendemento: os datos cos que traballamos teñen unha compoñente maior ou menor de aleatoriedade. Parodiando o principio de indeterminación de Heisenberg, ó interactuar o profesor co alumno ou co grupo, introduce no sistema unha variación que lle permite centrar o que o alumno sabe ou o que está en disposición de saber, pero non ambas cousas ó mesmo tempo.
O anterior lévanos a que non teñan sentido as probas illadas, para determinar a "posición actual" e a "progresión do alumno" ó mesmo tempo. Si ten sentido o seguemento continuado do alumno para determinar a zona de coñecemento que está desenvoltando e a evolución dela, aínda que sen pretender con elo despellar incógnitas para unha maior precisión. Este método tamén ten un aspecto altamente positivo para o profesor: A interactuación continua permete estudar a gama de efectos de cada unha das nosas accións con abonda precisión.
Este paso de unha mentalidade linear a unha mentalidad difusa coido que non é máis que unha primeira parte dun paso máis xeral, no que entraría a comparación non solo mecánica-mecánica cuántica senón tamén a bioloxía. Sería a comparación de datos, verificación e asunción deles polos alumnos. Se nas dúas imaxes anteriores se presentaba o proceso didáctico como asimétrico, dirixido pol profesor que é ó mesmo tempo recolector de datos, neste caso é a interacción de profesor e alumno o que conta, ensinando/aprendendo cada un, tomando datos ambos ó tempo, se been, lóxicamente, sobre feitos diferentes.
-
A versión orixinal era en castelán:
El principio de indeterminación en el aula
Tomando la didáctica en el aula, y tratando de aplicar el método científico, podemos observar la naturaleza subjetiva de la investigación realizada/a realizar sobre nuestros alumnos. Está claro, como ya demostraron y comprobaron muchos autores que las condiciones de profesor y de aula son variables en pequeños períodos de tiempo, por no hablar ya del cambio producido al cambiar de grupo o profesor sin cambiar de nivel de enseñanza.
En este punto, nos enfrentamos a un hecho fundamental para el mantenimiento de una enseñanza controlada y con rendimiento: los datos con los que trabajamos tienen una componente mayor o menor de aleatoriedad. Parodiando el principio de indeterminación de Heisenberg, al interactuar el profesor con el alumno o el grupo, introduce en el sistema una variación que le permite centrar lo que el alumno sabe o lo que el alumno está en disposición de saber, pero no ambas cosas al mismo tiempo.
Lo anterior nos lleva a que no tengan sentido las pruebas aisladas, para determinar la "posición actual" y la "progresión del alumno" al mismo tiempo. Sí tiene sentido el seguimiento continuado del alumno para determinar la zona de conocimiento que está desarrollando y la evolución de la misma, aunque sin pretender con ello despejar incógnitas para una mayor precisión. Este método también tiene un aspecto altamente positivo para el profesor: La interactuación contínua permite estudiar la gama de efectos de cada una de nuestras acciones con bastante precisión.
Este paso de una mentalidad lineal a una mentalidad difusa pienso que no es más que una primera parte de un paso más general, en el que entraría la comparación no solo mecánica-mecánica cuántica sino también la biología. Sería la comparación de datos, verificación y asunción de los mismos por los alumnos. Si en las dos imágenes anteriores se presentaba el proceso didáctico como asimétrico, dirigido por el profesor que es al mismo tiempo recolector de datos, en este caso es la interacción de profesor y alumno lo que cuenta, enseñando/aprendiendo cada uno, tomando datos ambos al tiempo, si bien, lógicamente, sobre hechos diferentes.

Conxunción planetaria

A semana pasada houbo unha conxunción planetaria. Para os terrestres eso significa que dous astros (neste caso, planetas) xuntáronse (aparentemente) no ceo. En concreto, a pasada semana, Venus (o luceiro do alba ou o luceiro do atardecer) e Xúpiter.
A que se debe? Pois a que os dous descreben arredor do Sol unha órbita que está case no mesmo plano (e case no mesmo plano que a da Terra), e un vai aparentemente no ceo (e realmente) máis rápido que o outro. Venus, máis próximo ó Sol que a Terra, necesita xirar máis rápidamente para non caer ó Sol, e Xúpiter fáino máis lentamente ó estar máis lonxe do Sol. Así, en perspectiva, o lóxico é que cada certo tempo, 'se atopen' no ceo. Ademáis, ó estar un máis próximo ó Sol que a Terra, o punto no que se atopen nunca formará un ángula maior que 90º co Sol, senón menor.
Unha conxunción distínguese dunha ocultación: a ocultación é cando 'se xuntan' tanto que un pasa por diante do outro (a eclipse de Sol é unha ocultación moi particular)

2012/03/16

A que velocidade se move o Sol?

... como o movemento é relativo, depende con respecto a que nos resteñamos a referir.
Mais, a pregunta máis sinxela e abundante ven referida ó movemento aparente do Sol respecto da Terra, podendo expresalo mellor como unha velocidade angular, un ángulo xirado nun tempo. E entón, unha resposta moi moi aproximada é moi sinxela. O Sol 'da unha volta á Terra' cada 24 horas, o que fai un arco no ceo de 15º por hora. Os mesmo graos que separan na Terra un huso horario de outro.
Outras respostas son posibles para outras preguntas. Así, por exemplo, de xeito aproximado (con menos aproximación que no caso anterior), a Terra móvese na súa órbita a uns 30 km cada segundo, e ese sería tamén o movemento que tería o Sol 'na súa órbita'.
Entón, que debemos considerar, o Sol quieto ou movéndose? Xirando ou non?
Á primeira pregunta, que nos fala dos desprazamentos do Sol, a resposta primeira é que non importa moito, pois o seu desprazamento é prácticamente inercial nas nosas escalas. Se consideramos o seu movemento respecto doutros corpos máis pequenos, é preferible considerar o Sol quedo e os outros corpos movéndose. en relación a Corpos ou estruturas máis grandes, como a Galaxia, entón é preferible considerar o Sol movéndose ...
Á segunda, a resposta está clara: o Sol xira, hai efectos que se producen nos corpos que xiran que así o testemuñan ... outro día falaremos diso.

2012/03/15

A luz, por onde vai, ven

Pódote ver, pero non me podes ver ... mais estúdase que a luz, entre dous puntos recorre un camiño que é independente de que vaia ou veña. Parecen cousas contraditorias, pero non o son. Si, se lanzamos un raio de luz de A a B, polo mesmo camiño podemos facer que vaia de B a A. Pero para eso, temos que 'lanzalo'. se un dos extremos está obscuro, non o vemos. Verémolo en tal caso cando chegue o noso raio alí e ilumine. é dicir, se dúas persoas están unha fronte á outra, pero unha nunha zona iluminada, e a outra nunha zona totalmente obscura, a da zona obscura verá á da iluminada, pero non ó revés. Non hai ningunha imposibilidade física, senón ausencia de luz ... algo que a xente en xeral coñece mellor que o principio de Fermat que xustifica que a luz vaia e retorne polo mesmo lugar.

2012/03/14

O chorro de auga estréitase ó caer!

Pois si... ó caer, a auga vai ganando velocidade, co que unha mesma cantidade cada vez tarda menos en pasar por un sitio, e polo tanto, o 'tubo' que forma estréitase. A relación é sinxela: se a velocidade aumenta coa distancia caída h como (2gh)1/2, como por conservación da materia S·v = cte, sendo S a sección (=pi·r2), temos que o radio do chorro de caída é proporcional á inversa da raíz cuarta do espazo caído (máis unha constante debida á velocidade inicial de caída do chorro - se non, non caería da billa!-).

2012/03/13

Hoxe hai máis día que onte e menos que mañá (5 minutos)

Os días están a medrar. A cousa é: cánto
Quizáis en días coma hoxe, próximos ó equinoccio, nos valla un pequeno cálculo. Aquí, en Ribadeo, no pico invernal (solsticio), temos cousa de 7 horas de día, e no pico estival, 17, unha vez descontada a luz crepuscular.
Nun ano prodúcese un ciclo, é dicir, en 365 días, un desfase de 6,28 radiáns, o que corresponde a algo menos de 0,02 radiáns (aproximadamente a 0,017 radiáns) de desfase diario dunha función sinusoidal cunha amplitude de 5 horas, 300 min. Pero resulta que a función seno para ángulos próximos ó cero (é dicir, neste caso, próximos ó equinoccio) ten un valor asimilable ó do ángulo, co que estes días representa incrementos de valor algo menor que 0,02, o que multiplicado por 300 minutos da 5 minutos de incremento de luz ó día...

2012/03/10

Nova do paquete: as olimpiadas de física pasan a carón

Hoxe o progreso trae unha pequena reportaxe (en folla par ...) sobre dous alumnos da provincia que van ás olimpiadas nacionais de física: http://elprogreso.galiciae.com/nova/156532.html. Non trae nada particular, pero queda como referencia.

2012/03/09

Ensino da física e da química? En que contexto?

O mundo da moitas voltas. Parece que a dirección do ensino, máis. Mesmo de algo tan aparentemente obxectivo (a realidade conceptual e práctica é outra) como a ciencia. Así, aparecen declaracións como a seguinte da Comisaria Europea de Educación, Androulla Vassilio, que estima unecesaria unha reforma educativa para: "help Europe compete globally», «equip the young for today's job market» e «address the consequence of the economic crisis" ...
O que nos leva ó plantexamento da función de ensinar e dos seus obxectivos (o de educar, aínda que se empregue como sinónimo, hai tempo que deixou de ter substancia significativa).
A cita pódese ver en 1 http://ec.europa.eu/commission_2010-2014/vassiliou/about/priorities/index_en.htm (eu recollina hoxe mesmo a traverso de http://www.linkedin.com/e/-v4u14m-gzjdth9n-6p/plh/http%3A%2F%2Fwww.aufop.com%2Faufop%2Fuploaded_files%2Farticulos%2F1278785252.pdf/MIh9/?hs=false&tok=1CWRnqAOb2yl81 , un pdf no que o autor adopta unha postura neoliberal extrema)

2012/03/07

Interpretación de 'papers'

Vai en clave humorística, pero recomendo ler unha entrada de phd comics. A interpretación humorística non deixa fóra que sexa necesaria unha redacción máis clara na difusión científica, mesmo para a difusión a alto nivel.
A outra escala, lembro unha publicación miña, de hai tempo, vendo as interferencias entre a linguaxe científica e a popular ... pero iso é outra historia. Historia que en parte pódese ver aquí: Apuntes para una mejora didáctica de la enseñanza de la Mecánica en EEMM (Ciencias, revista de enseñanza, nº 3, dic. 1984, pp 26 & sig.)

2012/03/03

Moita auga! Uns números sobre o tema.

Estes días anda a xente alporizada: non chove no país da choiva, e nalgures comezan a pensar en restriccións de subministro.
Pois ben, o ano pasado en Galicia choveu por temo medio preto dos 1000 L/m². Iso supón uns 25 billóns de litros (2,5·10¹³), ou 10 millóns de litros por cada galego ou galega (un depósito de 50x50x4 m³)
Si, xa sei que hai que regar, e que non se pode todo aproveitar ... pero, non se poderían facer as cousas un pouco mellor para que o aproveitamento rendira (tendo en conta ademáis que a propia natureza encárgase de reciclar boa parte da auga consumida)?
Calculo que unha estimación de gasto persoal é duns 30 m³ ó ano por persoa, ou sexa, 30 000 L, trescentas veces menos que a cantidade de auga caída per cápita.
Francamente, a eficiencia debera mellorarse.

2012/03/02

Man cuántica

A física dános ás veces sorpresas. Moitas veces. Unhas sinxelas fendas polas que pasa a luz poden facer visible a difracción, e podemos observar nelas que a difracción é maior na dimensión da fenda menor ... ou podemos usar dito fenómeno para 'cuantificar' unha man. O vídeo a continuación dá fe dilo:

Saberías explicar o fenómeno?
-
con esta entrada (e as outras) o blog participa en 'Carnaval de la física', este mes liderado por zurditorium
El Tiempo en Ribadeo - Predicción a 7 días y condiciones actuales.