Astronomicamente falando, hoxe chega o inverno. O día hoxe durará, en Ribadeo, 8h 55 min entre a saída e a posta do Sol. Collo unha publicación do observatorio astronómico de Madrid para unha información 'oficial':
"
Remato de ver unha información do Real Observatorio de Madrid con datos en relación a algún astro no ceo da próxima semana. A conta é accesible en https://twitter.com/RObsMadrid.
Na imaxe, que ven referida a uns '45 minutos despois da posta do Sol', aparecen Xúpiter, Saturno e Venus en posicións relativamente próximas, cara ó sur do campo de visión, formando un 'brilante trío' que deixa á súa esquerda á Lúa en crecente, e polo tanto, cada vez máis 'grande' co paso dos días. Preto do horizonte, e con prismáticos, ó anoitecer, poderá verse ó cometa Leonard preto do horizonte, a revelación deste inverno.
Outra imaxe amósanos o ceo cara ó amencer. Na parte esquerda, Marte cara ó sureste, co cometa Leonard á súa esquerda, pouco visible (prismáticos e ceo con pouca iluminación). A imaxe de abaixo á dereita tamén amosa o lugar radiante das xemínidas (máximo a madrugada do 14), orixinadas polo asteroide 3200 Phaethon.
Agora que nos achegamos ós días máis curtos do ano, un amigo díxome algo así como que o día de Santa Lucía era o día máis curto do ano, pois así constaba no refrán 'Pola santa Lucía mengua a noite e medra o día'. Fíxenlle unha aclaración e expliqueille que non, que o motivo do refrán era outro, por máis que estivera relacionado. Con esta entrada pretendo facer esa mesma aclaración engadindo algún gráfico.
Para evitar o contido máis farragoso, non poño as táboas que dan orixe ós gráficos, senón só estes.
O caso é que todos nos podemos decatar que no hemisferio norte, poñamos, en Galicia, en Ribadeo, os días con máis horas de luz, os 'días máis longos', agrúpanse en torno á primavera e verán, e os que teñen menos horas de luz, en torno ó outono e inverno. Se indagamos un pouco máis, veremos que os que teñen máis horas de luz andan arredor do 21 de xuño, no solsticio de verán, época na que o ángulo que forma a liña Terra-Sol coa liña centro da Terra-Polo norte terrestre (é dicir, a 'parte de arriba do eixe terrestre') é menor. Iso implica que durante eses días non só o Sol ilumina un punto da parte norte terrestre durante máis parte da súa traxectoria de xiro diario (é dicir, durante máis tempo), senón que ademáis, o Sol chega a unha altura maior no ceo.
Visto o anterior, o tema está claro: os días con maior duración da luz sobre un punto son os que está arredor do solsticio de verán, no hemisferio norte o 21 de xuño (ou 20, segundo como coincida o calendario e bisiestos), que é o máis duración da luminosidade. O día no que máis dura a noite é o do solsticio de inverno, que no hemisferio norte acae o 21 de decembro (algúns anos, o 22, polo mesmo motivo que pode variar o solsticio de verán). Naturalmente, no hemisferio sur, as datas intercámbianse.
Mais o refrán sobre a Santa Lucía, festexada o 13 de decembro, non debe interpretarse como que medra o número de horas de sol no ceo, senón que indica que, a partir dese día (de xeito aproximado, o mesmo que ocorre coas datas dos solsticios) os anoiteceres vanse retrasando.
Entón, como se entende que a partir de Santa Lucía se faga de noite cada vez máis tarde, pero que o día siga minguando? Pois porque os amenceres seguen a ser máis tardíos ata os arredores do 3 de xaneiro. Algo semellante pasa cos días máis longos. Iso ocorre porque 'as 12' do reloxo non indican 'as 12' hora solar, por ir a Terra na súa rotación a unha velocidade diferente en diferentes momentos do ano. Así, as 13:23, 13:27 e 13:34 marcaron o momento do día co sol máis alto no ceo nun mesmo lugar os días 13 de decembro (Sta. Lucía), 21 de decembro, solsticio de inverno, e 3 de xaneiro, o día no que amenceu máis tarde nese inverno 2019/20 nese lugar de Galicia. O desfase da hora legal coa hora solar en Galicia, de cousa de hora e media en inverno e dúas horas e media no verán, é o que explica que haxa unha petición de cambio de hora para facer un axuste entre ambas horas máis acaído.
Primeiro, un vídeo:
Con motivo do 34 congreso de EnCiGa, o pasado sábado 13 de novembro presentei 'O Clima Aquí e Hoxe' como a miña aportación ó congreso de ensinantes. Por motivos de privacidade, nin preguntei se podía facer a gravación da miña intervención -polo demáis, como o resto das outras do congreso de EnCiGa deste ano 2021, virtual-, pero teño a presentación que usei como base para a intervención. Algo que pode facilitar o coñecer se tes ou non interese, e se o tes, aquí estou para seguir co tema. Aí vai:
Como xa saberás, na noite de xoves a venres houbo un terremoto con epicentro pŕoximo a Galicia de intensidade 4,4 mbLg, que se deixou sentir en toda a zona norte, e por suposto, dentro dela, na Mariña. Eu sentino, entre soños díxenme 'isto é un terremoto suave', din media volta (na cama) e seguín ó meu, que naquel momento era durmir.
A Terra está 'viva', e maniféstao de diversos xeitos, sexa na procura de novos equilibrios ecolóxicos que tenten reequilibrar os desequilibrios que se van producindo, sexa polo cambio climático ó cambiar a constitución atmosférica, ou sexa polo movemento de placas tectónicas impulsado pola transferencia de calor calor interno que aínda conserva a Terra dende a súa constitución como planeta, entre outros casos que manifestan esa vitalidade do planeta. Atención, vitalidade non significa que, no que en relación ó mantemento da nosa vida, non estea a esmorecer e podamos empregar a imaxe de que 'a Terra morre': somos nós os que, polos cambios na Terra, temos peores condicións vitais (nosas).
Volvendo ós terremotos. Prodúcense por movementos desas placas que lle dan armazón á superficie terrestre, a modo de exoesquelete. Cando dúas placas se moven de xeito relativo (ou dúas partes máis pequenas delas, subplacas, o fan, ou mesmo a liberación de tensións internas dentro dunha subplaca), pode ser para xuntarse, golpeando unha contra outra e onde unha tenderá a ir por riba da outra, para separarse, creando un espazo entre elas polo que pode saír material do interior terrestre, ou de xeito lateral unha esvarando en relación a outra. En calquera dos tres casos poden producirse terremotos, ó non ser os movementos suaves, senón producirse a saltos, cando vencen a resistencia (o 'rozamento') que ofrece o propio terreo. Ademais, poden producirse por outras causas, como os volcáns, como está a suceder na illa da Palma.
O caso da chamada 'falla de Triacastela', que se chega dende a montaña do sur de Lugo ata o Cantábrico despois de pasar pola zona de Viveiro corresponde a unha raxa menor no interior da cortiza terrestre, que de cando en vez deixa terremotos, máis ben cara ó seus extremos, na zona de Triacastela ou no mar a uns 50 km da costa, como neste caso, onde se produce a discontinuidade da placa continental paralela á costa Cantábrica.(1)
Cabe dicir que os movementos terrestres están á orde do día. Na páxina web do Instituto Xeográfico Nacional rexístranse uns cantos terremotos tódolos días, e iso, porque teñen que poñer un límite de intensidade mínima para cortar a lista nalgures, pois noutro caso, a lista sería interminable. Ademais, cando se produce un axuste relativamente grande na cortiza terrestre, non queda 'exacto', tendo a continuación xeralmente movementos de reaxuste máis pequenos nas proximidades do 'grande'. É dicir, sismos de menor intensidade, ós que se lles chama 'réplicas'. Así, neste caso houbo unha réplica ó pouco tempo, menos de 25 minutos despois.
Deixo dous anacos da lista do IXN para comparar. Na primeira columna, a magnitude: a maior magnitude, máis intensidade. Na segunda columna, data e hora, en UTC, é dicir, para a hora legal peninsular, a piques dun novo cambio horario, hai que sumarlle 2: o que aparece como as 4:32 UTC nos nosos reloxos terían codificados, leríamos '6:32', (hora legal en España peninsular). Nos lugares, sobresaen a cantidade detectada na illa da Palma (ILP), sexa no concello de Fuencaliente ou en Villa de Mazo. Nesa mesma columna, para os terremotos de maior magnitude, tamén aparece a intensidade máxima, unha especie de 'tradución' da magnitude a outra escala para equiparar os efectos de destrozos dos diversos terremotos. A última columna que aparece é a profundidade do epicentro, é dicir, do lugar onde se orixina o terremoto:
Vemos que o terremoto 'do Cantábrico' produciuse ás 04:32:11 UTC, cunha intensidade de 4,4, a 92 km de Ribadeo (65 km de Burela, 58 km de Viveiro ou 42 km de Estaca de Bares), e unha réplica ás 04:56:00 UTC con intensidade 2,3. Os datos totais brindados na web indican claramente a posición, aínda que neste caso non dan a profundidade do epicentro do sismo máis intenso (aínda que si do menos intenso, 4 km):
Cŕedito das imaxes: IGN, permiso de reuso da información do sector público, capturadas o sábado 30 de outubro de 2021.
--
1 O coñecemento da zona está progresando día a día. O último artigo científico publicado sobre o fenómeno dos terremotos na zona, en particular en relación coa falla Cantábrica foi hai poucos días, aquí (e non inclúe ningunha 'falla de Triacastela', aínda que si a de Viveiro ou a de Valdoviño, que rematan, en particular a primeira, próximas a Triacastela, e a primeira aemáis segue o camiño cara ó mar que corresponde co que teño visto da 'falla de Triacastela').↩
Unha cousa rápida: De novo, en outubro, altas temperaturas en Ribadeo. Hoxe, 19 de outubro, pasamos os 30 ºC na estación de Pedro Murias. A lembrar que en Ribadeo, a marca de temperatura está en 35,44 ºC, medidos o 15 de outubro de 2017...
Si, xa sei que o cambio climático está facendo estragos. En Ribadeo, tamén:non é unha excepción.
A gráfica de temperatura e humidade de onte e o que lemos de hoxe (hora en UTC, 2 menos que a legal)
 |
| A gráfica de humidade, temperatura e temperatura de orgallo con datos de 10 en 10 minutos |
E comentada:
 |
| A mesma gráfica, especificando de xeito aproximado os periodos de día e noite, visibles pola variación de temperaturas, a temperatura máxima do ano, lixeiramente por riba dos 30 ºC, a humedade máxima (100%) de noite... |
Internet archive é unha web que pretende achegarse o máis posible á memoria de internet, dentro da imposibiidadade que o volume de datos e a súa variación diaria permita.
Aí está tamén Física e Química en Ribadeo, e pode ser un lugar para, en atrancos da web, lograr acceder ó contido de FQRibadeo dende 2006, aínda que non cubra a totalidade do blog: https://web.archive.org/web/*/http://fqribadeo.blogspot.com
Outro lugar para atopar unha copia desta web é o lugar da Biblioteca Nacional de España. Neste caso, a url é: http://www.dl-e.es/openwayback/wayback/*/http://fqribadeo.blogspot.com
Auga para todos, de Francisco Díaz-Fierros Viqueira é un libro de divulgación sobre a auga e a humanidade.
Anos pasaron dende a 'Contribución a la climatología agrícola de Galicia' de Díaz Fierros (1971), o primeiro dos traballos do autor pensado para a súa difusión. Así como aquel no 1971 era a difusión dun traballo científico, o novo 'Auga para todos' ten unha visión máis xeral, ilustrativa das múltiples interaccións de auga e humanidade, a través do ciclo da auga, os seus usos e bausos, a súa necesidade... Un traballo de moi outro cariz, pero non menos necesario (máis ben, ó revés, pola pouca mentalización que moitas veces temos sobre o que poderíamos chamar 'o problema da auga'. Non me estenderei máis sobre o novo libro, pero tampouco sobre o vello, esgotado e que espero subir a internet nunha versión pdf despois de fotografalo (cousa xa feita) e coidalo un pouco (o manexo das fotografías, algo por facer). Sobre o novo, porque tanto Pancho Campos como eu mesmo temos escrito sobre el noutros lugares, aquí o de Pancho e aquí o meu, e aínda que é un libro que pola súa ocndición, non deberamos quedarnos cun apunte bibliográfico, senón coa súa enteira lectura. Así pois, isto é máis ben unha recomendación de lectura, polo que deixo en baixo os datos para localizalo:
Auga para todos
Francisco Díaz-Fierros Viqueira
ISBN: 978-84-16954-50-6
Año de publicación: 2017
Hai tres décadas e media, contruín unha lista de libros relacionados coa astronomía con algúns comentarios pensando en orientar ós meus alumnos, pero non só a eles. No século seguinte ó que foi escrita, esta lista queda como mera curiosidade, aínda que algúns dos títulos poden ser homologables hoxe en día, e mesmo estén rulando a traverso de internet en pdf, epub ou outros formatos.
Deixo abaixo as tres imaxes do ficheiro impreso en papel contínuo que é o que chegou a día de hoxe nas miñas mans, e, antes, o trasvase ó galego (o orixinal está escrito en castelán por mor de ser a lingua oficial no ensino no que impartía docencia, e sen acentos nin ñ pormor do tratamento de textos usado naquel momento) dos textos introdutorio e final que tamén recollen ditas imaxes:
--
Bibliografía de apoio en Astronomía
En astronomía, como en calquera outro tema, é interesante practicar, pero tamén o é ter coñecementos teóricos. A transmisión destes coñecementos pode facerse de diversos xeitos, en particular por medio da escritura e máis concretamente por medio dos libros. Esta non é máis ca unha recompilación de materiais a partir de varias fontes, dende a miña propia biblioteca a un addendum (1979/82) do 'Astronomy educational material' da IAU (International Astronomical Union) na súa 'Part C', adicada a textos en castelán.
Farei unha clasificación para que a relación sexa máis comprensible e asequible, seguindo un sistema parello ó empregado no citado informe da IAU, baseado nas seguintes categorías:
PG, para materiais asequibles ó público en xeral, ben de temas particulares ou xerais.
GT, para instrucións técnicas para o público en xeral, como para facer observacións, construción de telescopios, etc.
GU, cursos introdutorios e outros temas de Astronomía Xeral para nivel xeral universitario.
A, libros d enivel universitario especializados en astronomía.
H, historia da Astronomía.
Especificarei sucesivamente para cada libro dentro de cada categoría, título, autor, editor, ano de publicación e lugar, adxuntando para algún deles un sucinto comentario.
-
Esta relación non pretende ser, nin moito menos exhaustiva, tendo en conta que hai novos libros no mercado tódolos días (reedicións aparte) e que só inclúe os libros en castelán. Esperemos que pronto se poda atopar unha bibliografía sobre o tema en galego, como xa existe en catalán.
Habería que considerar tamén, sobre todo pola actualidade dos temas tratados, as revistas, tanto as propias de Astronomía, como Nadir, como outras que soen tocala con asiduidade.
De calquera xeito, para dispor dunha auténtica bibliografía é necesario o idioma inglés, onde pode dicirse que está todo, e claro, a bibliografía existente nel non cabe nunha relación deste tipo.
Outro tema a considerar, en plan previo á afición astronómica e como 'descanso do guerreiro' astrónomo serían as obras de ciencia ficción realista, que nos fan abandonar o tema da astronomía a meirande parte das veces soñando coa mesma astronomía, ó igual que o facemos aquí.
Polo momento, o clima de Vilalba non ten sido estudado de xeito independente. Calquera que viva en Vilalba terá unha idea tanto do clima como da temperie, do tempo que está a facer, fixo ou se prevé que faga nun momento dado. Pero sen datos obxectivos, as ideas dunhas e outras persoas, o seu xeito de sentir a meteoroloxía que afecta a Vilalba, variarán abondo. No mesmo pobo non hai estación meteorolóxica, e no concello, a única estación meteorolóxica funcional cunha serie de datos que xa vai sendo ampla (vinteun anos, 2/1/2001) foi levantada nunha zona de muíños de vento, a carón da fronteira co concello de Guitiriz. Ou sexa, lonxe da vila e a douscentos metros máis de altura que a casa do concello. De feito, o seu nome é 'Guitiriz - Mirador', o que dá unha idea da súa posición (43,226593º N, -7,783072º [O], WGS84). Abondo máis recente, oito anos (8/3/2013), é a de Lanzós (43,3746º N, -7,64468º [O]), tamén abondo máis próxima e a unha altura semellante á da casa do concello. E moito máis recente, pois aínda lle faltan meses para ter o ano (16/10/2020), é a de Santaballa (43,327644º N, -7.716554º [O], 'Feiranova-Santaballa'), tamén dunha altura semellante e máis próxima que a de Lanzós.
O caso é que, coas tres estacións, xa se van recollendo datos para facer unha historia climática de Vilalba, e a iso ven esta entrada, a ilustrar o seu comezo, cos datos da temperatura media. Outro día colleremos outra variable.
As gráficas teñen datos das estacións meteorolóxicas de MeteoGalicia, e a primeira tamén unha estimación, calculada a partir dos datos das tres estacións, da media de temperatura diaria na zona da casa do concello, na vila.
A primeira gráfica non dá moitas claves a quen non estea afeito a tratar con este tipo de presentación de datos. Aínda así, vese que a serie máis longa (en azul, a de Guitiriz-Mirador) vai aumentando pouco a pouco o número de días anuais cunha temperatura media nas 24 horas no entorno dos 25 ºC, aínda que o día que ten unha temperatura media máis alta sexa do 2003. Tamén se ve que na parte correspondente á casa do concello, -en liña verde máis ancha por ser só unha estimación e así quitarlle a precisión- houbo días en xaneiro nos que a temperatura media baixou de cero graos centígrados, así como que é de esperar que aínda estean por vir os días máis cálidos.
Seguirá. Para quen teña interese, pode comparar cos datos de Ribadeo, para onde fixen un pequeno libriño cos datos de varias variables no que vai de século, facendo fincapé no 2020.
 |
| Gráfica da NASA manifestando a anomalía de temperaturas en norteamérica estes días, en comparación coa media dos sete anos anteriores. Imaxe no dominio público. |
As novas dan fe: no Canadá están a sufrir temperaturas de case 50 ºC, en zonas onde o normal é que nesta época pouco máis teña feito que comezar o desxeo. Mentres, Ribadeo marcou o comezo de ano máis frío deste século.
Está tolo o clima? Diría máis ben que quen está tolo somos nós, como especie, os humanos. O clima só responde ás leis físicas, aínda que ás veces sexan complicadas de entender, ou mesmo, aínda descoñecidas.
E, mentres, está a estenderse de que hai que difundir os efectos extremos para amosar a gravidade da situación climática e propiciar unha mentalización rápida e a conseguinte actuación para enfrontarse ó cambio nocivo que estamos a experimentar. En contra, ese alarmismo é respondido dende filas opositoras, chamándoo como econazismo ou etiquetas semellantes.
Na realidade, non fai falta poñer fincapé na difusión de catástrofes, nin provocadas polo clima, nin doutro tipo: pola súa propia natureza, eses efectos extremos son carne de noticia. E, en relación ó clima, cada vez son máis frecuentes e máis extremos. De xeito estatístico, eses efectos que soian darse de cento en vento, aumentan de xeito rápido a súa frecuencia con aparentemente pequenas variacións de temperaturas medias. Ó fin, que é un aumento de 1 ºC?
Ese aumento de frecuencia non só é para aqueles fenómenos que asociaríamos con temperaturas altas, senón que nun aparente paradoxo (só aparente) tamén vemos aumentos doutros fenómenos que asociamos con temperaturas baixas. E así, hai non moito, a pasada primavera, mentres unha ampla zona de Europa centrada no Báltico, estaba a sufrir unha abafante vaga de calor 'mediterráneo', ó estilo do que se pode pasar nas costas cálidas dese mar no verán, a zona mediterránea estaba a sufrir unha vaga de frío 'polar'. Ambas vagas, anómalas, por máis que fora máis rara a calor báltica. E ambas, episodios puntuais que por si sós non significarían nada máis que unha flutuación típica, se ben pouco frecuente. Pero a suma de flutuacións dun e outro signo vese aumentar en cantidade e profundidade, e iso si, ese cambio de frecuencia e profundidade do conxunto, é efecto do cambio climático
E é que un aumento da temperatura media supón que a atmosfera dispón de máis enerxía, e polo tanto, é máis inestable. Dicir algo como que 'en Galicia viranos ben que aumente algo a temperatura polo cambio climático' é afirmar o propio descoñecemento do tema, e non só no que a rexistros de temperatura poda afectar, pois unha cousa é pensar na temperatura media e outra que debido a ese aumento se podan rexistrar máis veces indesexables extremos da temperatura, sobre todo, altas. E, por suposto, desestimar outros efectos asociados como a seca e o descontrol de precipitacións ou a chegada de furacáns ás nosas costas. Non, por desgraza as novas non son alarmismo: son alarmantes aínda que haxa que comprendelas e matizalas.
Chegou o 1 de xullo. A temperatura é 'de praia'. A auga, ao menos na ría de Ribadeo, los bloques, hai unha hora, para desfrutar dela.
É dicir, para non pensar que a Terra está a requecer máis e máis... Deixo abaixo algunha gráfica sobre iso en Ribadeo.
Recollo da revista EDUGA un artigo -que apunto e comento lixeiramente distinguindo a miña intervención ó non estar en cursiva e ser fortemente indentada na primeira liña, como este parágrafo, a máis de estar en aliñamento xustificado- que actúa como presentación dun proxecto que, cando me enterei da súa existencia, causoume unha moi grata impresión.
M.ª Concepción Fernández Munín
Asesora Departamento Aula Nova
Centro Autonómico de Formación e Innovación (Santiago de Compostela)
cfdezmunin@edu.xunta.gal
Tecnoxía aeroespacial... ben, é unha aproximación como resalta a introdución e se pode ver máis adiante. Usa os 'espazos maker', potenciados nas aulas para a construción de aparellos, básicamente na área tecnolóxica, usando alturas de ata cousa de 1 km na atmosfera para a simulación do voo espacial..
O proxecto CanSat é unha iniciativa da Axencia Espacial Europea (ESA) que consiste en deseñar, construír e lanzar un minisatélite totalmente operativo do tamaño dunha lata cilíndrica de refresco de 115 mm de alto e 66 mm de diámetro. O factor limitante é o pequeno espazo dentro da lata para acomodar todos os sistemas no seu interior, asegurando o seu correcto funcionamento durante todo o proceso de lanzamento e descenso.
É unha iniciativa da ESA, European Space Agency, a Axencia Espacial Europea. A súa páxina web, https://www.esa.int/Education/CanSat , só ten o inconvinte de estar en inglés, mais proporciona unha base de apoio moito maior que o artigo comentado ou estes comentarios.
O tamaño da lata é o normalizado, cun volume total, ó facer os cálculos, de 218 cm3.
A competición realízase en tres franxas consecutivas:
• Ámbito rexional ou autonómico
• Ámbito nacional
• Ámbito internacional
Este ano organízase en Galicia a segunda
experiencia dos centros educativos galegos neste campo espacial,
coordinada desde o departamento Aula Nova do Centro Autonómico de
Formación e Innovación (CAFI) de Santiago de Compostela e en
colaboración coa Consellería de Cultura, Educación e Universidade.
Os equipos galegos inscritos participan nunha primeira fase rexional, da que sairá o equipo que representará a Galicia na fase nacional.
Web do CAFI. Este é o segundo ano da experiencia coa ESA.
A fase rexional, que comezou no mes de xaneiro,
finalizará cunha exposición oral dos proxectos e co lanzamento dos
respectivos satélites desde un dron no aeródromo das Rozas en Lugo, no
mes de maio. Colaboran nesta iniciativa a Axencia Gain, o Polo
Aeroespacial de Galicia e a empresa Aeromedia.
O equipo gañador desta primeira fase participará na fase nacional CanSat 2021,
organizada por ESERO Spain, competindo contra equipos de toda España.
Este evento terá lugar en Granada durante o próximo verán, de xeito
presencial. Pola súa vez, o gañador da competición nacional poderá
participar na competición internacional CanSat 2021 da Axencia Espacial
Europea (ESA), no mes de setembro, esta vez, de xeito virtual.
A estas alturas xa está rematada a fase galega deste 2021.
Está empregando a verba 'fases' para dúas cousas diferentes: o desenvolvemento da competición e o desenvolvemento do proxecto de cada equipo.
Neste proxecto, os equipos pasan por tres fases distintas:
Fase 1: Imaxina o teu CanSat.
Nesta fase, os membros do equipo dirixidos polo docente teñen que idear
as características do seu CanSat, tendo en conta as posibles misións que
van desenvolver.
Fase 2: Constrúe o teu CanSat. A continuación, o equipo
dálle forma ao seu proxecto, tendo en conta todas as características
xerais e específicas da convocatoria.
Fase 3: Lanza o teu CanSat. Nesta fase os CanSat son elevados por un dron e son liberados a una altura clave para empezar a emisión dos datos das misións.
Aquí ponse patente que non son auténticos satélites, senón simulación de funcionamento de aparataxe a unha certa altura. Evidentemente, o custe de lanzamento dos cansat elevaría a súa construción por riba das posibilidades existentes de financiamento.
O programa diríxese desde ESERO (European Space Education Resource Office) e está orientado ao alumnado de educación secundaria e bacaharaleto con idades comprendidas entre os 14 e os 19 anos, ambas as dúas incluídas. O alumnado formará un equipo de traballo interdisciplinar de 4 a 6 membros, que será coordinado por un/unha docente do seu centro. Este docente exercerá o papel de mentor, dirixindo e conducindo o grupo no seu traballo de investigación, deseño e creación.
Neste curso están inscritos 11 equipos galegos, que corresponden a 7 centros, 3 da provincia de Pontevedra, 5 da Coruña e 1 de Lugo:
• IES Xunqueira 1 de Pontevedra
• Espazo Maker do IES Eduardo Pondal de Ponteceso
• CPR Las Acacias-Montecastelo de Vigo
• CPI Dr. López Suárez do Saviñao
• IES Rego de Trabe de Culleredo
• IES Pontepedriña de Santiago
• IES David Buján de Cambre
• IES Eusebio da Guarda da Coruña
• IES de Ortigueira
Aínda que pon 7 centros, vese que a lista está composta por 9, sendo o '7' un erro.
Estes 11 equipos traballan cun kit proporcionado desde Aula Nova, que
consta de dúas placas Adafruit Feather MO, que son as que establecen a
conexión entre si, e un sensor BME280, que permite unha medición da
temperatura, humidade e presión.
Web para consultar sobre o Adafruit Feather. BME280 está fabricado por Bosch. Ampos compoñentes dirixen as posibilidades de actuación dos cansat a unha certa gama sobre meteoroloxía.
Os requisitos xerais que deben terse en conta para o hardware e as misións son os seguintes:
1. Todos os compoñentes do CanSat deberán caber dentro dunha lata de refrescos convencional (de 115 mm de alto e 66 mm de diámetro), agás o paracaídas.
2. A masa do CanSat deberá medir entre un mínimo de 300 e un máximo de 350 gramos. Os CanSat máis lixeiros deberán portar un lastre adicional para alcanzar o límite de masa mínima requirida de 300 gramos.
... Para unificación de pesos e facilidade no seu lanzamento...
3. O uso de explosivos, detonadores, pirotecnia e materiais inflamables ou perigosos está terminantemente prohibido.
4. A alimentación eléctrica do CanSat debe obterse de baterías e/ou paneis solares. Os sistemas deben estar preparados para permanecer acesos durante catro horas seguidas.
De igual xeito que na nota anterior, para facilitar o lanzamento en igualdade e sen présas, unha vez que poda abandoar a man dos seus creadores.
5. A batería debe estar accesible para que poida cambiarse ou recargarse con facilidade en caso necesario.
6. O CanSat debe contar cun interruptor de alimentación xeral perfectamente accesible
... por se acaso...
7. O CanSat debe contar cun sistema de recuperación, como un paracaídas, que poida reutilizarse despois do lanzamento. Recoméndase o emprego de tecidos de cores rechamantes que faciliten a localización do CanSat tras a aterraxe. É aconsellable incluír un sistema de localización para a súa procura (mensáfono, radiobaliza, GPS etc.).
8. A conexión do paracaídas debe ser capaz de soportar unha forza de ata 500 N. A robustez do paracaídas debe probarse para garantir que o sistema funcionará como debe.
É dicir, o paracaídas debe esgtar preoaprado para soportar unha masa de 50 kg en condicións normais, ou 160 veces a masa do cansat: a recuperación en bo estado é fundamental para poder facer un estudo posterior en caso necesario.
9. Para favorecer a recuperación do CanSat, é aconsellable un tempo máximo de voo de 120 segundos. Se se intenta unha aterraxe controlada, entón recoméndase un tempo de voo máximo de 170 segundos.
Entre 2 e 3 minutos; logo hai que recollelo e preparar o seguinte lanzamento.
10. Co obxectivo de recuperar o CanSat, recoméndase unha velocidade de descenso de entre 8 e 11 m/s. Con todo, a velocidade de descenso non deberá ser inferior a 6 m/s nin superior a 12 m/s por razóns de seguridade.
É dicir, está previsto o deixalos caer ('lanzalos') dende unha altura de ata arredor de 1 km.
11. O CanSat deberá ser capaz de soportar unha aceleración de ata 20 g.
Nas condicións de funcionamento dos equipos de proxecto, isto equivale a dicir que deben ser moi robustos. É dubidoso que os equipos estén en condicións de medir 20 g (196 m·s-2) nun ensaio de funcionamento.
12. O orzamento total do modelo final de CanSat non debe superar os 500 €. As estacións de terra (Ground Stations ou GS) e demais instrumentos relacionados que non voen non se incluirán dentro dese orzamento.
13. No caso de contar con patrocinadores, todos os elementos conseguidos a través deles deberán especificarse dentro do orzamento de acordo co seu prezo real no mercado.
O cansat debe ser algo unificado para a competición, mais o que o rodea non ten por que selo. Se hai patrocinio, pode terse mellor equipo de seguimento en terra.
14. Todos os equipos deberán cinguirse á frecuencia que se lles asigne durante a campaña de lanzamento. O rango de frecuencias permitidas varía dependendo do país no que se leve a cabo o encontro e comunicarase ao seu debido tempo. Recoméndaselles aos equipos que presten atención ao deseño do CanSat en canto a integración de hardware e a interconexión, para que a frecuencia de radio se poida modificar con facilidade en caso necesario.
15. O CanSat deberá estar listo para voar no momento da chegada á campaña de lanzamento.
Tamén existen uns requisitos específicos debido á situación sanitaria, que teñen que terse en conta cando se inicie o proceso de deseño e fabricación, e que aparecen recollidas nas bases.
Cada equipo de traballo debe desenvolver dúas misións moi diferentes, que debe planificar e organizar secuencialmente:
• Misión principal, baseada
na recepción e análise de datos enviados desde o CanSat e que terá en
conta os requisitos do CanSat medindo presión e temperatura no descenso.
• Misión secundaria: é unha misión específica que
debe promover cada equipo e que pode ser ou non tecnolóxica. A idea é
que forme parte dunha iniciativa STEM/STEAM.
É dicir, unha misión normalizada, para aterse ó equipo subministrado e dar unha certa homoxeneidade, e logo, a creatividade de cada equipo.
Nesta primeira fase rexional, os equipos deberán redactar varios informes técnicos onde plasmarán os avances do seu proxecto, dirixidos á entidade organizadora: trátase do CDR (Critical Design Review) e, se pasan de fase, do PDR (Pre Launch Report).
Con cada informe, o equipo recibe un feedback para mellorar a súa participación na seguinte etapa e definir mellor as misións. Na fase final, haberá un xurado específico de expertos formado por persoal educador, enxeñeiro e científico, que terá en conta os seguintes criterios de avaliación antes de escoller o equipo gañador:
• Logros técnicos: 35 %
• Valor científico: 35 %
• Competencias profesionais: 20 %
• Difusión: 10 %
... non esquezamos que é unha competición!
Para ler máis información sobre o proxecto, pódese consultar Cansat - Esero.es
Dende hoxe pola mañá, ás 5:32 hora oficial en España (3:32 UTC, solsticio de verán), é verán.
(aínda que en Ribadeo non o pareza)
Seráo ata o 22 de setembro ás 21:21 hora oficial (19:21 UTC, equinoccio de outono) cando comezará o outono...
 |
| Solsticios e equinoccios. Imaxe collida de Joshua Cesa en gl.wikipedia.org, lic. CC BY SA 3.0 unported |
 |
| Sonia Villapol, en imaxe collida de https://botons.eu/2020/11/16/conferencia-so-a-ciencia-nos-salvara-da-pandemia/ (lic CC BY NC SA) |
Na XXVI edición da Feira da Ciencia e Cultura no IES de Ribadeo Dionisio Gamallo, tivo lugar unha charla de Sonia Villapol, e grabóuselle unha entrevista que quedou como podcast (en ivoox) no blog do IES. É esta:
Adxunto parte do contido do estado actual do artigo adicado a Sonia Villapol na Galipedia:
_
Sonia Villapol Salgado, nada en Bretoña (A Pastoriza) o 8 de maio de 1977, é unha neurocientífica galega. Traballa no Texas Medical Center de Houston, onde é investigadora principal e profesora no Center for Neuroregeneration no Methodist Hospital Research, en Estados Unidos.[1]
Estudou na Universidade de Santiago de Compostela, acadando a licenciatura en Bioloxía con especialidade en Bioloxía Molecular e Biotecnoloxía en 2003. Posteriormente se trasladou a Barcelona onde realizou un máster en Neurociencia e comezou os estudos de doutoramento no departamento de Biología Cellular, Fisiología i Inmulogía da Universitat Autònoma de Barcelona (UAB). No ano 2007, defendeu a súa tese que trataba sobre os mecanismos da morte celular que ocorren no cerebro, obtendo unha cualificación de sobresaínte cum laude[2].
Tras esta experiencia estableceuse en Francia entre os anos 2007 e 2010, onde traballou como investigadora post-doc no Centre National de la Recherche Scientifique (CNRS) na Universidade Pierre et Marie Curie e no INSERM en París. Tras esta etapa continuou a súa carreira nos Estados Unidos colaborando co Instituto Nacional da Saúde (NIH) e co Centro de Neurociencias e Medicina Rexenerativa[3].
En 2014 comezou a traballar na Universidade de Georgetown coma profesora asistente no departamento de Neurociencia.
Sonia Villapol forma parte do Equipo de Investigación Internacional de covid-19, coordinando un equipo internacional de neurocientíficos que analiza como afecta o coronavirus ao cerebro e ao sistema nervioso. [4]
_
Rematou. Unha nova edición da Feira da Ciencia de Ribadeo, a 26, deixou de novo tras de si un bo sabor de boca, aínda que cunha estrutura diferente obrigada por ter que enfrontármonos á pandemia.
A directora do centro, Mª Jesús Besteiro, fixo varios resumes no blog do IES, en Crónica3 ou na Comarca, en particular sobre as científicas que impartiron charlas na feira, crónicas que máis ou menos acubillo agora aquí. Neste momento só está colgada a charla de María Vieites, que queda tamén aquí, e iranse incorporando aquí mesmo as outras:
XXVI FEIRA da CIENCIA e da CULTURA 2021
No IES de Ribadeo Dionisio Gamallo estamos celebrando durante esta semana a XXVI edición da Feira da Ciencia e da Cultura. O curso pasado foi cancelada debido ao confinamento e este curso 2020/2021 é unha Feira especial por dous motivos: en primeiro lugar, porque deixa de ser só Feira da Ciencia abrindo a participación a todos os departamentos que o desexen, pero tamén porque a pandemia condiciona as actividades e non estará o alumnado presentando as súas experiencias coma sempre senón que participarán co seu grupo de referencia en visitas virtuais a museos científcos, conferencias de temática variada, visitarán as exposicións de gravados de Amando Suárez Couto, Xela Arias e de traballos feitos polo alumnado en bioloxía, tecnoloxía, música e portugués, farán percorridos guiados polo xardín para descubrir as nosas árbores e tamén participarán na proxección da película Nación ou visitarán o Museo IES Ribadeo que trata de poñer en valor o noso patrimonio histórico educativo.
Desexamos que o noso alumnado disfrute coas actividades e que sexan proveitosas.
Sonia Villapol, Neurocientífica, dende Houston co IES Ribadeo Dionisio Gamallo
Sonia Villapol impartiu para nós a conferencia inaugural da XXVI Feira da Ciencia e da Cultura. Sonia, natural de Bretoña (Lugo), licenciouse en Bioloxía Molecular pola USC, doutorouse en Neurociencias pola Universidade Autónoma de Barcelona, foi investigadora postdoctoral na Universidade Pierre e Marie Curie de París e dende2010 traballa en EEUU onde pasou polo Instituto Nacional de Saúde (NIH), foi profesora de neurociencias na Universidade de Georgetown e actualmente é investigadora principal e profesora no Texas Medical Center de Houston. Ademáis, dende fai un ano, coordina o Equipo de Investigación Internacional daCOVID-19 no que participan neurocientíficos que analizan cómo lle afecta ocoronavirus ó cerebro e ó sistema nervioso.
Non só nos falou sobre a covid e os danos neurolóxicos a longo prazo senón que ilustrounos no tema das probas, das vacinas e contounos que no seu día a día ademáis de coordinar o seu propio equipo de invcestigación pensa novos proxectos e sobre todo, busca financiación para poder facelos realidade.
Reflexionou sobre a importancia da cooperación internacional a nivel científico, que seguramente a pandemia sirva de punto de inflexión para que os países dediquen maiores presupostos á investigación e insistiulle ó noso alumnado en que o esforzo e a motivación son a clave para chegar lonxe e que deben decidir persoalmente o seu futuro apoiados eso si, polas súas familias. Encantounos a conferencia, que poderá verse en breve a través da web e agradecémoslle a Sonia que nos dedicara parte do seu tempo e mandámoslle un cariñoso saúdo dende Ribadeo.
María Vieites, Física, dende o CERN co IES Ribadeo Dionisio Gamallo
María Vieites, impartiu para o alumnado de ciencias de 4º ESO e 1º Bach unha conferencia titulada “O Cern: acelerando e detectando partículas”.
Para nós é un orgullo poder contar con ela por varios motivos: foi alumna nosa no Porta da Auga antes da fusión dos centros, é filla de Teresa Díaz, a nosa compañeira de Física e Química e ademais conseguiu un brillante currículo nun tempo meteórico. María cursou o grao de Física na USC con estancias de summerstudent en Hamburgo e Lausane, Suiza, no Centro Acelerador de Partículas. A continuación fixo o mestrado e despois comezou coa tese marchando un ano ó CERN. Doutorouse en Física Nuclear e agora traballa alí como Investigadora post doutoral no Grupo de Física de Altas Enerxías.
Toda esta traxectoria, valeulle para ser premiada no 2020 como mellor científica galega menor de 30 anos.
Explicounos como funciona o Centro Acelerador de Partículas, que é a máquina máis grande construída polo ser humano, deunos datos tan curiosos como que o túnel do acelerador está situado a 100 metros de profundidade e que traballan coas temperaturas máis frías de toda a galaxia, a -271,3 ºC pero ademáis, tratou de que entenderamos a necesidade da antimateria nun mundo dominado pola materia.
María, que se dedica a facer investigación fundamental e non aplicada, contounos que o seu traballo permítelle estar en contacto diario con científcos e científicas colaboradores do CERN repartidos por máis de 80 países e que a información é compartida entre todos, o que supón unha grande vantaxe á hora de investigar.
Finalmente, María, que foi gran colaboradora como alumna en moitas Feiras da Ciencia, confesounos que ademais de investigar tamén lle gusta divulgar para achegar a ciencia ó público e alentou ó noso alumnado a estudar o que lles guste e a non ter medo a enfrentarse a novos retos. No seguinte enlace, podedes vela (https://youtu.be/c1jlYEiWpdg) e dende o IES de Ribadeo, queremos darlle a noraboa e mandámoslle un saúdo cariñoso.
(01/06/2021): OS APELIDOS GALEGOS.
Ana Isabel Boullón Agrelo pronunciou unha charla titulada “Os apelidos galegos”. A actividade enmárcase dentro do programa “A Ponte”, que pretende achegar a USC ós centros de ensino.
O acto estaba previsto para o alumnado de 2º de BAC, pero debido ás circunstancias relacionadas coa COVID houbo que pospoñelo e reorientalo ó alumnado de 1º de BAC.
Ana Boullón é Doutora en filoloxía galega e profesora titular do departamento de galego da USC. O seu ámbito de investigación céntrase sobre todo na onomástica, na edición de textos e na lexicografía. Forma parte de varios colectivos e institucións: Instituto da Lingua Galega (ILG), Asociación Galega de Onomástica (AGON), etc. Recentemente foi nomeada membro de número da Real Academia Galega (RAG), da que xa é correspondente Na súa intervención, despois de referirse ós estudos da USC relacionados co seu ámbito, explicou a historia da creación dos apelidos e centrouse nalgúns propios da zona de Ribadeo. Como autoridade destacada tamén no ámbito da toponimia, rematou aludindo á polémica sobre a denominación da ría, defendendo, de xeito moi documentado, por que a Ría de Ribadeo debe seguir mantendo a súa denominación actual. A actividade organizárona, en colaboración, o Departamento de Orientación, o Departamento de Galego e o Equipo de Dinamización Lingüística.
LAURA CALAZA, “unha matemática falando dedialectoloxía galega”
Agora traballa no Centro de Formación do Profesorado de Lugo, na extensiónde Burela motivo polo cal é a nosa Asesora TIC e axúdanos e oriéntanos cos Plans de Formación que facemos cada curso. Impartiu para nós dúas charlas, a primeira titulada “O debate do X” para alumnado de 3º ESO e a segunda “Dime como falas e direiche de onde eres”.
En principio pode sorprender unha matemática falando de dialectoloxía, pero é que realmente esa fronteria que ás veces pensamos que existe entre as ciencias e as letras, non é tal. Están moito máis ligadas do que podemos imaxinar e Laura demostróunolo sobradamente.
Rematou ambas sesións permitíndolle ó alumnado empregar o teléfono para facer un “Mentimeter”. Debían describir cunha palabra a XXVI Feira da Ciencia e da Cultura. Para boa parte do alumnado resultou interesante, divertida e sorprendente. Alegrámonos de que tódalas actividades foran proveitosas eagradecémoslle a Laura o tempo que nos dedicou e o agasallo de papiroflexia feito por ella. Xa o collemos como idea para o vindieiro curso.
Visitas Virtuais aos Museos Científicos Coruñeses.
Na XXVI Feira da Ciencia e da Cultura, boa parte do alumnado do IES de Ribadeo Dionisio Gamallo tivo a oportunidade de visitar os museos científicos coruñeses.
O Departamento de Bioloxía, que foi o encargado da actividade, seleccionou para o alumnado de 1º ESO a visita á Sala Nautilus do Aquarium Finisterrae. Trátase da sala máis espectacular do acuario, unha gran piscina de 4,4 millóns de litros de auga onde nada os maiores peixes do Atlántico. Puideron ver meros, douradas, os grandes bancos de xardas e de xurelos e, por suposto, as quenllas, entre as que destaca Gastón, un Tiburón Toro macho de 2,5 metros de longo e 120 kg de peso.
O alumnado de 2º ESO visitou a exposición "Puro Swing" na Casa das Ciencias centrado na explicación dos experimentos pendulares de Galielo e Foucault que cambiaron a historia da ciencia, no segredo do botafumeiro mirar como a gravidade fai debuxos xeométricos e aprender a maxia con péndulos acoplados.
Finalmente, na Domus, eliximos para 3º ESO a "Disección en directo do ollo" e para 1º de Bacharelato, a "Disección en directo dunha flor", ambas acompañadas de xogos interactivos coa aula.
Todas resultaron de interese e o alumnado mostrouse participativo. Nun curso condicionado pola pandemia e o protocolo anticovid, que fixo imposible a realización de prácticas de laboratorio, dende o IES de Ribadeo queremos agradecerlle aos Museos Científicos Coruñeses a súa colaboración.
Visita vitual ós xacementos de Atapuerca na XXVI Feira da Ciencia e da Cultura ribadense
Ribadeo, 8 de xuño, 2021. Case para rematar a XXVI Feira da Ciencia e da Cultura ribadense, o alumnado de 4º ESO tivo a oportunidade de facer unha visita virtual ós Xacementos de Atapuerca en Burgos. Baixo o título “La trinchera del ferrocarril, en busca de nuestro origen” fomos recorrendo unha zona calcaria que inclúe xacementos tan importantes como A sima do elefante, A galería ou a gran Dolina. Explicáronnos que se trata da maior concentración de restos humanos da península e que alí se atoparon restos do antepasado máis antigo de Europa, o Homo antecessor, un homínido que chegou dende Africa e que é a última especie común entre os Homo neanderthalensis e os Homo sapiens. Non cabe dúbida de que foi unha actividade moi interesante e unha boa lección de evolución humana. Puidemos observar dende restos de mamíferos ata ferramentas de sílex pasando por restos humanos tan famosos coma o cránio número 5, coñecido popularmente como Miguelón que é o cranio de Homo heidelbergensis mellor conservado do mundo e recibe ese nome en honor a Miguel Indurain pois foi descuberto cando Miguel acababa de gañar o segundo Tour de Francia.
Tan só queda para os vindeiros días rematar algúns percorridos botánicos polo xardín que tiveron que ser aprazados pola chuvia e dende o IES de Ribadeo agradecen a colaboración do Museo de Atapuerca.
En Ribadeo, o máximo da eclipse será ás 11:45, hora oficial, comezando ás 10:55 de forma practicamente inobservable. E, dun xeito aproximado, poderá verse así (no máximo):
Esta é unha nota breve. E, o primeiro, lembrar mirar o Sol con protección ou de xeito indirecto, a unha proxección del. No blog hai diversos sitios onde especifiquei como facer par observar unha eclipse.
Nestas terras só será parcial, mentres noutros lugares poderá chegarse a ver como anular, é dicir, como un anel luminoso arredor dun centro escuro, a sombra que proxectará a Lúa sobre o seu centro. Pola nosa posición, a Lúa quedará descentrada en relación ó Sol, observándose só que tapa un pouco unha beira. Claro está, só será visible se as nubes o permiten, e a diminución de luz non será abondante, polo que, de non permitilo, pasará inadvertido.
E, para saber máis sobre a eclipse de hoxe, unha páxina que está abondo ben é https://www.tiempo.com/ram/10-de-junio-de-2021-eclipse-anular-de-sol_amp.html, e un libriño libre de referenza sobre as eclipses pode ser este: https://www.iac.es/system/files/documents/2019-09/eclipses.pdf
A máis, claro, dos documentos no blog sobre eclipses ou na Galipedia...
