2007/05/21

Apuntes sobre ecoloxía e medio ambiente


Apuntes sobre ecoloxía e medio ambiente


Algúns conceptos:

Hipótese Gaia

Formulada por James Lovelock, a chamada Hipótese Gaia, concibe a biosfera (esfera de vida, en interpretación literal) terrestre como un xigantesco ser vivo. Esta hipótese, que foi desenvolvida máis tarde por Lynn Margulis baixo o nome de Teoría Gaia, fai referencia á bioxeografía, no sentido de que os seres vivos (animais e plantas) evolucionaron interactuando estreitamente co reino mineral, polo que todos forman parte dun conxunto dinámico que regula e dá forma á biosfera terrestre. Resulta ser unha especie de visualización da autorregulación dos sistemas vivos a nivel planetario.

Ecoloxía

A ecoloxía pode definirse como a ciencia que estuda as interrelacións entre os seres vivos e o seu contorno, incluíndo no mesmo outros seres vivos e os aspectos físicos (clima, etc, ademais de depender dos factores sociais e económicos). O termo foi introducido polo biólogo alemán Ernest Haeckel, a partir da palabra grega "oikos", que significa "casa", e "logos", que significa "estudo", de xeito semellante á verba 'economía', que significaría a medida da casa.

A ecoloxía tamén estuda as intervencións do ser humano sobre o espazo e a natureza. Para os ecólogos, o medio ambiente inclúe non só os factores abióticos como o clima e a xeoloxía, mais tamén os seres vivos que habitan unha determinada comunidade ou biótopo.

Biosfera

O conxunto dos seres vivos e non-vivos que habitan un determinado espazo xeográfico chamase ecosistema. O conxunto dos ecosistemas da Terra é coñecido por biosfera. Así, a biosfera é a parte do planeta ocupada polos seres vivos. É un concepto da ecoloxía, relacionado cos conceptos de litosfera, hidrosfera e atmosfera. Inclúense na biosfera todos os organismos vivos que viven nun determinado planeta, aínda que o concepto sexa en xeral agrandado para incluír tamén os seus hábitats, pasando a biosfera a ser tratada como un conxunto de ecosistemas, e englobando así toda a zona habitábel dun planeta.

Medio ambiente

O medio ambiente afecta aos seres vivos non só polo espazo necesario para a súa supervivencia e reprodución, senón tamén polo necesario para as súas funcións vitais, incluíndo o seu comportamento (que é estudado pola etoloxía, que tamén analiza a evolución dos comportamentos), a traverso do metabolismo ou outras relacións. Por esa razón, o medio ambiente determina o número de individuos e de especies que poden vivir no mesmo hábitat.

Por outra banda, os seres vivos tamén alteran permanentemente o medio ambiente en que viven. Pode que o exemplo máis impactante sexa a construción dos arrecifes de coral por minúsculos invertebrados, os pólipos coralinos. No apartado humano, as grandes obras, mesmo en infrastruturas (como unha autovía) producen asemade grandes impactos.

As relacións entre os diversos seres vivos existentes nun ecosistema inclúen a competición polo espazo, polo alimento ou por parceiros para a reprodución, a predación duns organismos por outros, a simbiose entre diferentes especies que cooperan para a súa mutua supervivencia, o comensalismo, o parasitismo e outras, incluídas nas relacións ecolóxicas. Así, hai que considerar que o ambiente dunha determinada especie inclúe ás outras especies que comparten o mesmo espazo.

Biótopo

Biótopo é o espazo físico, natural e limitado onde se desenvolve a biocenose, que complementa o biótopo como parte viva do ecosistema: Biótopo + Biocenose = Ecosistema.

Elementos a considerar no biótopo son:

* edafótopo.- referido ó substrato

* climátopo.- características climáticas

* hidrótopo.- factores hidrográficos.

En relación á súa extensión, pode ser tan amplo como o mar, ou tan reducido como un lago pequeno, un recife de coral, ou os diferentes desniveis dun río, nos que existen residencias ecolóxicas con distintas comunidades animais e vexetais.

Hábitat

O hábitat en ecoloxía é o conxunto local de condicións xeofísicas nas que se desenvolve a vida de calquera especie de ser vivo. É dicir, o ecosistema considerado dende o punto de vista dunha soa especie.

O concepto de Hábitat (humano) é o que se emprega na ecoloxía humana e sobre todo en urbanismo é unha extensión por analoxía do concepto ecolóxico de hábitat. Refírese ao conxunto de factores materiais e institucionais que condicionan a existencia dunha poboación humana localizada. En arquitectura o termo emprégase tamén para referirse ás condicións que a organización e o acondicionamento do espazo interior dun edificio, residencial ou de traballo, ofrecen aos seus habitantes. Este concepto pode considerarse como un exemplo das propias interrelacións que ten a ecoloxía con outras ciencias, debido ó seu carácter de estudo totalizador sobre o equilibrio da vida.

Contaminación

Todo aquelo que desequilibra de xeito importante un ecosistema. Pode sorprender que poda haber unha 'contaminación limpa', pero se por exemplo temos unha atmosfera demasiado pura, produce tamén un desequilibrio que pode afectar ás persoas.

Protocolo de Kyoto

O protocolo de Kyoto é un convenio internacional que intenta limitar globalmente as emisións de gases de efecto invernadoiro. O protocolo xorde da preocupación internacional polo quencemento global, que pretende controlar as emisións descontroladas destes gases. É a mostra dun grupo de tratados internacionais que se está a desenvolver en relación co medio ambiente.


Un pouco de historia

A evolución dos conceptos anteriores e da verificación das alteracións de varios ecosistemas, en particular da súa degradación, polo ser humano, levou ao concepto da 'Ecoloxía Humana', que estuda as relacións entre o ser humano e a Biosfera, principalmente desde o punto de vista da manutención da súa saúde, non só física, mais tamén social.

Por outro lado, apareceron tamén os conceptos de Conservación e de Conservacionismo, que se impuxeron na actuación dos gobernos, a través das accións de regulamentación do uso do ambiente natural e das as súas especies tanto como a través de organizacións ambientalistas que promoven a diseminación do coñecemento sobre estas interaccións entre o ser humano e a Biosfera.

O concepto de contaminación, por exemplo, foi variando e sendo estendido, abranguendo na actualidade a contaminación por residuos das granxas, por ruído ou mesmo, considerando outras aspectos, contaminación lumínica nouturna.


Ecosistemas

Introdución

Un ecosistema é a comunidade e o medio abiótico que lle serve de soporte e que actúan como unha unidade. Como sistema está formado polo conxunto de tódolos seres vivos (a biocenose ou comunidade, totalidade dos organismos vivos que forman parte do mesmo ecosistema e interaccionan entre si) e o ambiente non vivo (o biótopo) que os rodea. Dito doutra maneira: un ecosistema está constituído de múltiples biótopos e biocenose.

O concepto de ecosistema é adimensional e multiescalar. É dicir, os seus límites dependen do problema ou fenómeno en estudo, sen considerar unha dimensión ou tamaño previos. Así, podemos considerar como ecosistema á zona costeira intermareal e tamén ó planeta completo.

Biomas

Habitualmente, os ecosistemas vense confinados dentro de límites ou zonas xeográficas con certas características climáticas definidas. En vez ecosistema debería falarse de bioma. Un bioma é un ecosistema que se desenrola sobre unha grande extensión da superficie do planeta (terrestre ou acuática, por exemplo a sabana). Podería dicirse tamén que se trata dunha formación bioxeográfica xunto cos organismos que viven nela. Así, bioma sería o resultado da unión de biótopo e biocenose, agrupando todos os ecosistemas de estrutura e organización semellante, e estando composto por varias poboacións (unha poboación é o conxunto de seres vivos da mesma especie, denominados individuos).

Características

Os límites do ecosistema son abertos e atópanse interconectados, polo tanto, o que ocorre nunha parte del afecta ó conxunto e a cada un dos outros elementos en particular, por exemplo, especies.

Nun ecosistema teñen lugar diferentes interaccións dos seres vivos entre si e entre estes e os factores ambientais abióticos (=que non dependen da vida). Trátase de sistemas abertos, dinámicos e complexos:

* abertos: os ecosistemas transfórmanse debido a factores externos novos,

* dinámicos: os ecosistemas evolucionan sen a influencia de factores externos,

* complexos: nos ecosistemas actúan de diversos xeitos tódolos mecanismos e estratexias da bioloxía. Pode dicirse que son 'sistemas complexos adaptativos'

Os elementos bióticos e abióticos exercen influencia entre si (interaccións) e transfórmanse mediante a sucesión e evolución.

Evolución

Os ecosistemas funcionan de forma dinámica e evolucionan tamén cando se dan factores externos e constantes, nunha sucesión de varias fases ata unha etapa que poderiamos chamar de máximo rendemento vital, con interaccións máis complexas e tupidas, maior variedade de especies, ... , a etapa clímax.

A etapa clímax lógrase, por exemplo, co aproveitamento de nichos ecolóxicos de especies inmigrantes (cegoñas en Galiza) e de mecanismos de expulsión (gaivotas grises desprazando a gaivotas pintas). Non obstante, tamén é posible a adaptación evolutiva das especies, e os mecanismos citados non teñen por que ir en xeral cara ó clímax do ecosistema, senón cara a outro estado de equilibrio, como os dous exemplos citados neste parágrafo.

Nunha etapa de clímax sen interromper, os ecosistemas regúlanse por si mesmos (autorregulación). Os seus compoñentes interactúan entre si, de tal xeito que aparece un equilibrio de ciclos materiais e fluxos de enerxía (polo aporte de enerxía solar, fluxo térmico terrestre e magma de chemineas hidrotérmicas). Doutro xeito, non sería posible outra sucesión.

Podemos contemplar asemade estados no que unha fase de clímax dun ecosistema implica unha fase de menor rendemento doutro, como as diferentes solucións para o mantemento das ribeiras dos ríos: se se limpan a fondo, a produtividade en canto a especies acuáticas increméntase en xeral por incremento das disponibilidades enerxéticas (máis luz solar), mentras que en caso de non limpeza, é a produtividade da beira terrestre a que pode aumentar.

Funcionamento

Os seres vivos da biocenose inflúen no ciclo da materia e nos factores abióticos (factores medioambientais) por medio de tres tipos de organismos:

* Os produtores, organismos que crean materia orgánica a partir de substancias abióticas e da enerxía (luz solar, enerxía química, etc.). Pertencen a este grupo principalmente as plantas e bacterias.

* Os consumidores, organismos que se alimentan dos produtores ou doutros consumidores (especialmente os animais, incluído o ser humano) e que producen, a partir destes, dióxido de carbono e sales nutrintes.

* Os descompoñedores, os cales mineralizan ós organismos produtores e consumidores e convértenos de novo en substancias abióticas. Pertencen a este grupo principalmente bacterias e fungos. Este grupo é o que cerra o ciclo, permitindo a rexeración de substancias.

Os ecosistemas inflúense uns ós outros. Coloquialmente, acostúmase a usar o termo ecosistema en singular debido á relación global exposta.

Por exemplo, os ecosistemas mariños inflúen na atmosfera mediante o fluxo de enerxía e o ciclo da materia, e, ó influír na atmosfera, fano tamén nos ecosistemas terrestres, do mesmo xeito que o fan o efecto invernadoiro ou cambio climático.

Unha curiosidade exemplarizante do funcionamento dun ecosistema e as súas variacións está aínda en proceso na illa de Surtsey, preto da costa islandesa, creada por unha erupción volcánica e que se foi arrefriando, chegando logo a posarse así paxaros, que deixaron os seus restos e detritus, fertilizando a terra e dando a posibilidade que pouco a pouco fora colonizada por especies vexetais a partir de sementes levadas polo vento.

Concepto de Ciclo en mosaico

O feito é que distintas etapas dun ecosistema derivan de influencias ambientais alteradas eventualmente, con frecuencia, de xeito simultáneo. Así, por exemplo, un incendio forestal causado por un raio pode crear terreos non cubertos de capa vexetal na etapa clímax nun bosque. Deste modo, consérvanse a dinámica e as especies pioneiras necesarias que poden poboar áreas descolonizadas, e temos áreas en diferentes fases do ciclo, producíndose a posibilidade dunha rexeneración por zonas.

Amais, nalgúns ecosistemas, non sempre hai unha etapa estable de clímax constante. Tamén pode darse, sen influencias ambientais, unha sucesión constante de etapas que, despois de superar o máximo ecolóxico, pode transcorrer en reiteradas ocasións. De aí que o concepto de ciclo en mosaico defina a etapa clímax como un estado que ocupa un grande intervalo de tempo, no que a sucesión se desenvolve sen cesar. Un exemplo curioso é o dun tipo de formigas na selva brasileira, que van colonizando árbores dunha zona por orde, exprimindo cada un ata que baixa a súa produtividade, momento no que a colonia cambia de exemplar.

Estrutura e función

Os ecosistemas pódense observar e subdividir tendo en conta a súa:

* Estrutura (Dimensión do hábitat, espectro de densidade; nivel trófico) e

* Funcionamento (fluxo de enerxía, ciclo de elementos materiais, sucesión).

Os ciclos materiais e os fluxos enérxicos (fluxo de enerxía e nivel trófico) son importantes características e reguladores dun ecosistema, amais do espectro de densidade ou a distribución. Realizouse unha grande subdivisión na cal os círculos especializados trátanse de xeito máis concreto. Cando se analizan os ecosistemas enfocando a súa distribución, e non as súas relacións sistemáticas, fálase de ecotopo (sería algo así como a 'foto' do biótopo)

Clasificación pola estrutura:

Podemos nomear tres xéneros, que ordeados polo seu tamaño (e de xeito derivado, pola súa complexidade e estabilidade) serían:

Microecosistemas. Son os ecosistemas máis pequenos. Acostúmase a usar este termo para os ecosistemas microscópicos (unha rama podre, unha comunidade de microbios, etc.).

Mesoecosistemas. Son os ecosistemas cos que xeralmente interactúa o home e outros animais de tamaño semellante (un bosque, unha lagoa, unha selva, etc.).

Macroecosistemas. Comprenden grandes extensións de terra e/a auga e comunidades, á súa vez abranguen os microecosistemas e os mesoecosistemas. Exemplos dos macroecosistemas son os Círculos polares, os Océanos e as cadeas montañosas.

Outra clasificación estrutural moi usada dos ecosistemas é polo seu carácter de terrestres ou acuáticos.

Ecosistemas terrestres:

* Tódalas zonas climatolóxicas: pantanos.

* Zona climatolóxica polar:

o Inlandse

o Tundra

o Taiga, bosque de coníferas ou bosque boreal

* Zonas temperadas oceánicas:

o Bosque esclerófilo mediterráneo, bosque mixto de frondosas caducifolias, bosque mixto, bosque mixto de montaña

* Zonas temperadas continentais:

o Pradeiras

o Estepa

o Pampa

* Zona montañosa:

o Bosque de coníferas do andar inferior.

+ do andar medio (montano inferior)

+ do andar superior (montano superior)

* Zona mediterránea:

o Formacións de folla caduca dura.

* Zona tropical:

o Desertos:

o Deserto costeiro neboento.

o Deserto salgado.

o Sabana

o Bosque tropical seco.

o Bosque monzónico seco.

o Sabana seca.

o Bosque espiñoso.

o Altas montañas tropicais.

o Zona ecuatorial (Trópicos)

o Selva tropical

Ecosistemas acuáticos:

* Ecosistema límnico:

o Augas estancadas.

o Augas correntes.

* Ecosistemas mariños:

o Mares pouco profundos.

o Mar de fóra.

o Augas abisais

o Océano glacial

o Cantil, marismas rochosas

o Arrecifes de coral

o Pradeira salgada

o Marismas

o Manglar

Ameazas para os ecosistemas

* A evolución dos ecosistemas, debido á súa complexidade, só pode predicirse a grandes trazos.

* Como sistema complexo que é, calquera pequena modificación das condicións medioambientais, incluso cando esta variación non é perceptible ou mensurable, repercute, sempre, no ecosistema e produce unha modificación.

* Debido á influencia do home probablemente non existen máis ecosistemas que non recibisen a influencia humana. Por este motivo, a ecoloxía considera o grao de influencia humana un dos posibles criterios de clasificación.

* A sobreexplotación (explotación abusiva, e polo tanto interacción humana desestabilizadora) dos ecosistemas impide a sucesión. Por este motivo, entre outros, as especies pioneiras atópanse en vías de extinción. Sen estas especies pioneiras, os ecosistemas non poderán volver a rexenerarse.

As anteriores amezas poden concretarse na pŕatica de diversos xeitos, como a perda de biodiversidade (diminución do número de especies) por exterminio causado por perda de hábitat adecuado ou matanza de exemplares pola man humana.


Desequilibrios ecolóxicos

Ó ser os ecosistemas entidades en contínuo cambio, tamén de xeito contínuo se producen neles desequilibrios que en xeral son autoreverquidos (é dicir, autoregulados) debido ás propias interaccións no ecosistema. Non embargantes, poden identificarse diversos factores que producen impactos nos ecosistemas que desencadean o seu cambio duradeiro producindo algún tipo de desequilibrio que non son capaces de regular. Así, podemos considerar contaminación baśicamente a calquera tipo de desequilibrio inducido nun ecosistema difícil de compensar debido á súa magnitude relativa.

Póñense a continuación algúns casos de desequilibrios.

Cambio climático

Chámase cambio climático á variación global do clima da Terra. Tales cambios prodúcense a moi diversas escalas de tempo e sobre tódolos parámetros climáticos: temperatura, precipitacións, nubosidade, etcétera. Son debidos a causas naturais e, nos últimos séculos, tamén á acción do home no medio ambiente.

O termo soe usarse, de forma pouco apropiada, para facer referencia tan só ós cambios climáticos que suceden no presente, utilizándoo como sinónimo de quentamento global. O UNFCC (United Nations Framework Convention on Climate Change) usa o termo cambio climático só para referirse ó cambio por causas humanas. Ó producido por causas naturais denominano variabilidade climática. Nalgúns casos, para referirse ó cambio de orixe humana (é dicir, á parte que ten a compoñente humana no cambio) úsase tamén a expresión cambio climático antropoxénico. De calquera xeito, así como pode verse no pasado a historia dos cambios climáticos e as súas influenzas, a novidade actual é que non se poden predicir de xeito exacto as implicacións que o cambio que pode producir debido á rápida escala temporal e á actual organización humana.

*Combustibles fósiles e quencemento global

A finais do século XVII o home empezou a utilizar combustibles fósiles que a terra acumulara no subsolo durante a súa historia xeolóxica. Logo de comezar co uso do carbón, a queima de petróleo e gas natural (en xeral, hidrocarburos) causou un aumento do CO2 na atmosfera, que ultimamente increméntse a razón de 1,4 p.p.m. (partes por millón) ó ano e produce o conseguinte aumento da temperatura por efecto invernadoiro. Estímase que dende que o home mide a temperatura fai uns 150 años (sempre dentro da época industrial) esta aumentou 0,5ºC e prevese un aumento de 1ºC no 2020 e de 2ºC no 2050.

A principios do século XXI o quencemento global é irrefutable, a pesar de que as estacións meteorolóxicas nas grandes cidades pasaron de estar na periferia da cidade, ó centro desta e o efecto de illa urbana1 tamén influíu no aumento observado. Os últimos anos do século XX caracterizáronse por posuír temperaturas medias que son sempre as máis altas do século.

*Planeamento de futuro

Tal vez os mecanismos de compensación do CO2 contribúan de xeito decisivo á estabilización do nivel actual de CO2: o aumento da absorción de dióxido de carbono polas plantas, a disolución del no mar, etc. De calquera xeito, parece que máis ben esos efectos poden ser todo o máis, temporais. Nun prazo de centos de anos, tal vez o Sol entrará nun novo mínimo. nun prazo de miles de años, tal vez nos salve a próxima glaciación. Pero non sería lóxico confiar neso.

No Cretácico, sen intervención humana, o CO2 era máis elevado ca agora e a Terra estaba máis quente. A pesar diso, polos cambios que produce a variación de temperatura media, o home ten que adquirir conciencia ecolóxica e diminuír as emisións de CO2, impedir a destrución da capa de ozono e non deforestar en exceso. A Terra agradeceránolo e os nosos fillos tamén.

Por eso, por exemplo, debemos distinguir moi claramente entre causas e efectos, e non confundilos levando a unha sensación de imposibilidade ou fatalismo no tratamento do cambio climático: a intervención humana leva causado moitos desequilibrios, e pode ser asemade o xeito de comezar un reequilibrio.

*Clima de planetas veciños

Hoxe podemos estudar o clima dos planteas veciños, sendo convinte moitas veces facer unha comaparación en relación coa Terra para unha mellor comprensión dos procesos.

Como se ten dito, o dióxido de carbono cumpre un papel regulador fundamental no noso planeta. Así a todo, o CO2 non pode conxugar calquera desvío e incluso ás veces pode fomentar un efecto invernadoiro desbocado mediante un proceso de retroalimentación (moitas veces nomeado mediante a verba inglesa 'feedback').

- Venus ten unha atmosfera cuxa presión é 94 veces a terrestre, e está composta nun 97% de CO2. A inexistencia de auga impediu a extracción do anhídrido carbónico da atmosfera por dilución naquela (como está a ocorrer de momento na Terra), este acumulouse e provocou un efecto invernadoiro intenso que aumentou a temperatura superficial ata 465ºC, capaz de fundir o chumbo. Quizá a menor distancia ó Sol fose determinante para sentenciar ó planeta ás condiciones infernais que vive na actualidade. Hai que lembrar que pequenos cambios poden desencadear un mecanismo retroalimentador e se este é suficientemente poderoso pódese chegar a descontrolar dominando por riba de tódolos demais factores ata dar unhas condicións extremas coma as de Venus. Toda unha advertencia sobre o posible futuro que podería deparar á Terra.

- En Marte a atmosfera ten unha presión de só seis milibares (arrededor dunha centosesentava parte da da Terra) e aínda que está composta nun 96% de CO2, o efecto invernadoiro é escaso e non pode impedir nin unha oscilación diurna da orde de 55ºC na temperatura, nin as baixas temperaturas superficiais que acadan as mínimas de -86ºC en latitudes medias. Pero parece ser que no pasado gozou de mellores condicións chegando a correr a auga pola súa superficie como demostran a multitude de canles e vales de erosión. Pero iso foi debido a unha maior concentración de dióxido de carbono na súa atmosfera. O gas proviría das emanacións dos grandes volcáns marcianos que provocarían un proceso de desgasificación semellante ó acaecido no noso planeta. A diferencia substancial é que o diámetro de Marte mide a metade que o terrestre. Isto quere dicir que a calor interna era moita menor, a superficie relativa maior e arrefriouse fai xa moito tempo. Sen actividade volcánica na actualidade, Marte estaba condenado e o CO2 foise escapando da atmosfera con facilidade (dado que ademais ten menos gravidade que na Terra, o que facilita o proceso). Tamén é posible que algún proceso de tipo mineral polo momento descoñecido absorbese o CO2 e ó non verse compensado polas emanacións volcánicas provocara a súa diminución drástica. O caso é que o planeta se arrefriou progresivamente ata conxelar o pouco CO2 nos actuais casquetes polares.

Efecto invernadoiro

Considérase en boa parte a causa do desequilibrio anterior. Denomínase efecto invernadoiro á absorción, por parte da atmosfera, de emisións infravermellas impedindo que escapen ó espazo exterior, aumentando polo tanto as temperaturas medias do planeta. Para ter unha imaxe do que ocorre, imaxinemos un coche exposto ó sol: deseguida aumenta a súa temperatura por riba da do seu entorno debido a este efecto, propiciado polos vidros que deixan entrar a radiación pero non deixan saír parte dela despois de sufrir cambios no interior do vehículo, tentando saír como radiación infravermella, á que son opacos.

O efecto invernadoiro evita que a calor do Sol deixe a atmosfera e volva ó espazo. Isto quence a superficie da Terra. Existe unha certa cantidade de gases de efecto de invernadoiro na atmosfera que é necesaria para quentar a Terra, mantendo a temperatura estable ó nivel que coñecemos. Actividades como a queima de combustible fósil emiten gases (especialmente, dióxido de carbono, CO2)que actúan impedindo que escape a calor, producindo un quencemento superior ó que habería se non houbera ditas actividades. Outros gases que contribúen ó problema inclúen os clorofluorocarburos (CFC), ou metano, os óxidos nitrosos e o ozono (a lembrar que a destrucción da capa de ozono deixa pasar máis radiación ultravioleta, de frecuecnias e enerxías altas, sendo ademáis un risco para a saúde a exposición á mesma)

A radiación electromagnética é capaz de elevar o estado térmico de calquera corpo a un nivel superior (maior temperatura), aínda a traverso do baleiro. Tódolos corpos, polo mero feito de estar a unha certa temperatura, emiten unha determinada cantidade de radiación electromagnética (porporcional á cuarta potencia da temperatura absoluta, isto é, en graos Kelvin) arrefriándose e quentando outros corpos. Tamén son capaces de absorber esa radiación, quencéndose. Así podemos observar o efecto de suavización dos cambios de temperatura que ten o mar, debido á súa capacidade calorífica que ás correntes entre a superficie e as profundidades, o que fai que a masa a quencer tamén sexa enorme, e o seu quencemento ou arrefriamento, moi lento.

Cando a radiación solar chega á superficie da Terra, esta quéntase. A enerxía absorbida é remitida como radiación infravermella. Sen embargo, non toda esta radiación pode escapar de volta ó espazo, xa que unha parte é absorbida de novo pola atmosfera (ó redor dun 90%), sendo un fenómeno semellante ó que mantén a temperatura cálida no interior dun invernadoiro, fenómeno do cal recibe o seu nome. Deste xeito, o equilibrio térmico (enerxía recibida = enerxía emitida) establécese a unha temperatura superior á que se obtería sen este efecto. En zonas da Terra cuxa atmosfera ten pouca proporción de gases de efecto invernadoiro (especialmente de vapor de auga), como nos grandes desertos, as flutuacións de temperatura entre o día (absorción de radiación solar) e a noite (emisión cara ó ceo nocturno) son moi grandes.

A importancia dos efectos de absorción e reemisión de radiación na atmosfera son fundamentais para o desenvolvemento da vida tal e como a coñecemos. De feito, se non existise este efecto, a temperatura media da Terra sería entre 30ºC e 40ºC menor, situándose a case 20ºC baixo cero.

*Gases de efecto invernadoiro e actividade industrial

Os máis importantes dos denominados gases de efecto invernadoiro ou gases invernadoiro, responsables do efecto descrito son:

- Vapor de auga (H2O)

- Dióxido de carbono (CO2)

- Metano (CH4)

- Óxidos de nitróxeno (NOx)

- Ozono (O3), e

- Clorofluorocarburos (artificiais).

Se ben todos eles (salvo os CFC) son naturais, en tanto que xa existían na atmosfera antes da aparición do home, desde a Revolución Industrial e debido principalmente ó uso intensivo dos combustibles fósiles nas actividades industriais e o transporte, producíronse sensibles incrementos nas cantidades de óxidos de nitróxeno e dióxido de carbono emitidas á atmosfera, co agravante de que outros problemas como a deforestación limitaron a capacidade rexenerativa da atmosfera para eliminar o CO2 (principal responsable do efecto invernadoiro).

Estes cambios causan un paulatino incremento da temperatura terrestre, o chamado cambio climático ou quencemento global, que á súa vez é orixe doutros problemas medioambientais:

  • Desertización e secas, que causan fame e poden destruír de xeito duradeiro terras antano fértiles.

  • Deforestación, que aumenta aínda máis o cambio pola diminución da capacidade de abasorción e fixación de dióxido de carbono.

  • Inundacións e fenómenos climáticos extremos, xa que ó haber máis temperatura na atmósfera, tamén hai máis enerxía dispoñible para ditos fenómenos.

  • Fusión dos casquetes polares, e outros glaciares, que causa un ascenso do nivel do mar, mergullando cidades costeiras.

  • Quencemento do 'permafrost', liberando gases de efecto invernadoiro, ...

* Destrución de ecosistemas.

Desenvolvemento das cidades

Na realidade non tería por que ter que ser considerado por sí só un desequilibrio. Pero a acumulación de xente, de seres vivos dun determinado tipo, sen compensación nos seus intercambios vitais por parte doutros seres vivos produce unha grande descompensación que se extende ás veces a zonas abondo alonxadas da propia cidade. Se por exemplo, unha familia illada pode depositar os seus propios excrementos nunha ampla zona e así serviren para fertilizar a terra, no caso dunha grande cidade eses excrementos constitúen un grande problema ó ser producidos en escala diaria de miles de toneladas e recollidos dun xeito concentrado, que habería que redistrbuír de novo para poder ser tratados de xeito convinte pola propia natureza.

Caso semellante sería a contaminación de dióxido de carbono ou a necesidade de enerxía para fábricas, casas ou mesmo transporte para concentrar os recursos (comida para a xente, materias primas para as fábricas) nunha pequena zona. Recursos que tampouco se poden almacenar indefinidamente na cidade e que por tanto necesitan asemade de medios de redistribución.


Traballo comezado a partires de datos da Galipedia (”http://gl.wikipedia.org”).

Lic.GNU Free Documentation License


1As poboacións, en particular as grandes, debido á actividade desenvolta nelas e ó gasto de enerxía que nelas se fai, inducen un aumento da temperatura no espazo que ocupan, en relación ós arredores, chamándoselle 'illa urbana de calor'

Ningún comentario:

El Tiempo en Ribadeo - Predicción a 7 días y condiciones actuales.